Authors |
Osman Hamdi Bey ve Marie De Launay |
Title |
1873 Yılında Türkiye'de Halk Giysileri: Elbise-i Osmaniyye |
Original title |
Les costumes populaires de la Turquie en 1873 |
Edition |
Birinci Basım, Nisan 1999 |
Publisher |
Sabancı Üniversitesi Yayınları |
ISBN |
975-8362-02-X |
Call No |
GT1400 .O76 1999 |
ÖNSÖZ | 7 | ||
BİRİNCİ BÖLÜM | |||
İSTANBUL | 11 | ||
FOTOĞRAF I | |||
İstanbul Kentsoyluları | 17 | ||
Ayvaz | 18 | ||
FOTOĞRAF II | |||
Kayıkçı | 21 | ||
Saka | 21 | ||
Hamal | 22 | ||
FOTOĞRAF III | |||
Mevlevi Dervişi | 24 | ||
Bektaşi Dervişi | 27 | ||
Molla | 29 | ||
FOTOĞRAF IV | |||
İstanbullu Türk Hamamı | 30 | ||
Türk Okul Çocuğu | 34 | ||
FOTOĞRAF V | |||
Ermeni Gelini | 36 | ||
İstanbullu Musevi Kadın | 39 | ||
Rum Genç Kızı | 40 | ||
EDİRNE VİLAYETİ | 11 | ||
FOTOĞRAF VI | |||
Edirneli Müslüman | 49 | ||
Edirneli Müslüman Süvari | 49 | ||
Edirneli Hıristiyan Sanatkâr | 50 | ||
FOTOĞRAF VII | |||
Manastırlı Rum Köylüsü | 53 | ||
Manastırlı Rum Köylü Kadın | 54 | ||
Üsküdarlı Bulgar Kadını | 54 | ||
FOTOĞRAF VIII | |||
Filibeli Müslüman Süvari | 57 | ||
Koyuntepeli Bulgar | 58 | ||
Ahiçelebeli Bulgar | 58 | ||
FOTOĞRAF IX | |||
Ahiçelebili Bulgar Kadını | 61 | ||
Hasköylü Rum Kadını | 62 | ||
Beyceli Köylü Kadını | 62 | ||
TUNA VİLAYETİ | 65 | ||
FOTOĞRAF X | |||
Sofyalı Bulgar | 68 | ||
Sofyalı Bulgar Kadını | 71 | ||
Edirneli Hıristiyan Sanatkâr | 50 | ||
FOTOĞRAF XI | |||
Rusçuklu Bulgar Kadını | 72 | ||
Vidinli Hıristiyan Bulgar | 75 | ||
Vidinli Müslüman Bulgar | 76 | ||
PRİZREN VE İŞKODRA VİLAYETİ | 79 | ||
FOTOĞRAF XII | |||
Prizrenli Müslüman Kadın | 82 | ||
Prizren Yöresinden Köylü | 85 | ||
Matefseli Hıristiyan Köylü Kadını | 87 | ||
FOTOĞRAF XIII | |||
İşkodralı Hoca | 88 | ||
İşkodralı Hıristiyan Rahip | 91 | ||
FOTOĞRAF XIV | |||
İşkodralı Müslüman Hanım | 92 | ||
İşkodralı Hıristiyan Hanım | 95 | ||
Malisorlu Köylü Kadını | 95 | ||
FOTOĞRAF XV | |||
İşkodralı Müslüman | 99 | ||
İşkodralı Müslüman Hanım | 100 | ||
FOTOĞRAF XVI | |||
İşkodralı Hıristiyan | 100 | ||
İşkodralı Hıristiyan Hanım | 103 | ||
FOTOĞRAF XVII | |||
Malisorlu Çoban ve Köylü Kadını | 104 | ||
YANYA VİLAYETİ | 79 | ||
FOTOĞRAF XVIII | |||
Yanyalı Zengin Arnavut | 110 | ||
Yanyalı Zengin Arnavut Hanımı | 113 | ||
Zengin Arnavut Ailesinin Çocuğu | 114 | ||
FOTOĞRAF XIX | |||
Yanyalı Arnavut (Orta Sınıftan) | 114 | ||
Yanyalı Arnavut (Alt Sınıftan) | 117 | ||
Yanyalı Yöresinden Köylü | 117 | ||
FOTOĞRAF XX | |||
Yanyalı Ulah Kadını | 118 | ||
Prevezeli Hırsitiyan Kadın | 121 | ||
Tırhala Yöresinden Köylü Kadın | 121 | ||
SELANİK VİLAYETİ | 123 | ||
FOTOĞRAF XXI | |||
Selânikli Hoca | 126 | ||
Selânikli Hahambaşı | 126 | ||
Manastırlı Kentsoylu | 129 | ||
FOTOĞRAF XXII | |||
Selânikli Müslüman Hanım | 130 | ||
Selânikli Musevi Hanım | 130 | ||
Pirlepeli Bulgar Kadını | 133 | ||
BOSNA VİLAYETİ | 135 | ||
FOTOĞRAF XXIII | |||
Mostarlı Erkek | 140 | ||
Bosnasaraylı Kentsoylu | 143 | ||
Bosnasaraylı Hanım | 145 | ||
İKİNCİ BÖLÜM | |||
(Osmanlı Adaları) | |||
GİRİT VİLAYETİ | 147 | ||
FOTOĞRAF I | |||
Hanyalı Hıristiyan Kentsoylu | 152 | ||
Hanyalı Hıristiyan Süvari | 155 | ||
Hanyalı Müslüman Hanım | 156 | ||
FOTOĞRAF II | |||
Hanyalı Hıristiyan Köylü Kadını | 156 | ||
Hanyalı Hıristiyan Köylü | 159 | ||
İsfakiye Bölgesi Sakini | 159 | ||
AKDENİZ ADALARI (CEAZYİR-İ BAHR-İ SEFİD) VİLAYETİ | 161 | ||
FOTOĞRAF III | |||
Çanakkaleli Müslüman Erkek ve Kadin Çömlekçiler | 164 | ||
FOTOĞRAF IV | |||
Bigalı Yörük (Göçer) | 169 | ||
Sakızlı Hıristiyan | 170 | ||
Limnili Hıristiyan | 171 | ||
FOTOĞRAF VI | |||
Rodoslu Müslüman | 178 | ||
Rodoslu Müslüman Hanım | 178 | ||
FOTOĞRAF VII | |||
Rodoslu Musevi | 183 | ||
Rodoslu Musevi Kadın | 183 | ||
FOTOĞRAF VIII | |||
Midilli Hıristiyan | 187 | ||
Midilli Hıristiyan Kadın | 187 | ||
Sömbekili Hıristiyan Kadın | 188 | ||
FOTOĞRAF IX | |||
Magosalı Hıristiyan | 191 | ||
Magosalı Hıristiyan Kadın | 192 | ||
Lefke Yakınında Çiko Manastırında Yaşayan Rum Din Adamı | 192 | ||
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM | |||
(Asya Türkiyesi) | |||
HÜDEVENDİGÂR VİLAYETİ | 195 | ||
FOTOĞRAF I | |||
Bursa Civarında Yaşayan Türkmenler | 201 | ||
FOTOĞRAF II | |||
Bursa Civarının Köylüsü ve Köylü Kadını (Düğün Giysileri) | 202 | ||
Seyis | 207 | ||
FOTOĞRAF III | |||
Bursalı Musevi Erkek ve Kadın | 207 | ||
AYDIN VİLAYETİ | 209 | ||
FOTOĞRAF IV | |||
Zeybek | 212 | ||
Aydınlı Sanatkâr | 215 | ||
FOTOĞRAF V | |||
Aydınlı Hıristiyan Tüccar | 216 | ||
İzmirli Haham | 219 | ||
Manisalı Kentsoylu | 220 | ||
FOTOĞRAF VI | |||
Manisalı Müslüman Hanımlar | 223 | ||
İzmirli Müslüman Hanim | 224 | ||
KONYA VİLAYETİ | 227 | ||
FOTOĞRAF VII | |||
Konyalı Hıristiyan | 230 | ||
Konyalı Müslüman Süvari | 233 | ||
Elmalı Kazası Yerlisi | 234 | ||
FOTOĞRAF VIII | |||
Konyalı Ermeni Rahip | 237 | ||
Konyalı Molla | 237 | ||
Konyalı Rum Papaz | 238 | ||
FOTOĞRAF IX | |||
Konyalı Kentsoylu | 241 | ||
Burdurlu Rum Kadın | 242 | ||
Burdurlu Müslüman Kadın | 242 | ||
FOTOĞRAF X | |||
Burdurlu Ermeni Kadın | 245 | ||
Utmuk Kasabasının Türkmen Kadını | 246 | ||
Sarıkayalı Türk Kadını | 247 | ||
ANKARA VİLAYETİ | 249 | ||
FOTOĞRAF XI | |||
Ankaralı Müslüman Sanatkâr | 255 | ||
Ankaralı Hıristiyan Sanatkâr | 256 | ||
Yozgat Yöresinden Kürt | 257 | ||
FOTOĞRAF XII | |||
Ankaralı Başıbozuk | 258 | ||
Ankaralı Yöresinden Müslüman Köylü | 261 | ||
Ankara Yöresinden Müslüman Köylü Kadın | 262 | ||
FOTOĞRAF XIII | |||
Yozgat Yöresinden Kürt Kadını | 265 | ||
Ankaralı Hıristiyan Sanatkârın Karısı | 266 | ||
Ankaralı Müslüman Sanatkârın Karısı | 267 | ||
KASTAMONU VİLAYETİ | 269 | ||
FOTOĞRAF XIV | |||
Kastamonulu Türk İşçi | 275 | ||
Safranbolulu Köylü | 276 | ||
Viranşehirli Kürt | 276 | ||
SİVAS VİLAYETİ | 279 | ||
FOTOĞRAF XV | |||
Osmancıklı Türk Kadını | 285 | ||
Amasyalı Müslüman Sanatkâr | 286 | ||
Tokatlı Hıristiyan Hanım | 287 | ||
FOTOĞRAF XVI | |||
Sivaslı Müslüman Kadın | 288 | ||
Sivaslı Ermeni Kadın | 291 | ||
Sivas Yöresinden Kürt Kadın | 291 | ||
TRABZON VİLAYETİ | 293 | ||
FOTOĞRAF XVII | |||
Trabzonlu Müslüman | 298 | ||
Trabzon Yöresinden Müslüman Köylü Kadın | 302 | ||
Laz | 303 | ||
FOTOĞRAF XVIII | |||
Trabzonlu Müslüman Hanım (Ev İç Giysisi) | 304 | ||
Trabzonlu Müslüman Hanım (Şehir Giysisi) | 304 | ||
ERZURUM VİLAYETİ | 309 | ||
FOTOĞRAF XIX | |||
Erzurum Yöresinden Çiftçi | 314 | ||
Vanlı Müslüman Kadın | 318 | ||
Vanlı Ermeni Kadın | 318 | ||
FOTOĞRAF XX | |||
Ahtamarlı Ermeni Rahip | 321 | ||
Çölemerikli Kürt Süvari | 322 | ||
Çölemerikli Kürt Piyade | 323 | ||
DİYARBAKIR VİLAYETİ | 325 | ||
FOTOĞRAF XXI | |||
Diyarbakırlı Müslüman | 330 | ||
Diyabakırlı Hıristiyan | 330 | ||
Palulu Kürt | 334 | ||
FOTOĞRAF XXII | |||
Diyarbakırlı Müslüman Hanım | 337 | ||
Diyarbakırlı Hıristiyan Hanım | 337 | ||
Palulu Kürt Kadını | 338 | ||
FOTOĞRAF XXIII | |||
Diyarbakır Yöresinden Çoban | 341 | ||
Cizreli Kürt | 342 | ||
Mardin Yöresinden Kürt | 343 | ||
FOTOĞRAF XXIV | |||
Siirtli Müslüman Hanımın Ev Giysisi | 347 | ||
Siirtli Müslüman Hanımın Dışarıdaki Giysisi | 347 | ||
Harputlu Kürt Kadını | 348 | ||
HALEP VİLAYETİ | 349 | ||
FOTOĞRAF XXV | |||
Halep Vilayetinde Yaşayan Bedevi | 354 | ||
Halep Vilayetinde Yaşayan Bedevi Kadını | 354 | ||
Halepli Musevi Hanım | 357 | ||
ADANA VİLAYETİ | 359 | ||
FOTOĞRAF XXVI | |||
Adana Yöresinden Müslüman | 365 | ||
Tarsus Yöresinden Müslüman Kadın | 366 | ||
Haçinli (Saimbeyli) Erkek | 367 | ||
SURİYE VİLAYETİ | 369 | ||
FOTOĞRAF XXVII | |||
Beyrutlu Hıristiyan Erkek (Yaz Giysisi) | 376 | ||
Beyrutlu Müslüman Hanım | 379 | ||
Beyrutlu Hıristiyan Hanım (Kış Giysisi) | 380 | ||
FOTOĞRAF XXVIII | |||
Lübnanlı Müslüman Erkek | 380 | ||
Lübnanlı Müslüman Kadın | 383 | ||
FOTOĞRAF XXIX | |||
Zahleli Hıristiyan Dağlı | 384 | ||
Zgartalı Hıristiyan Dağlı | 387 | ||
Lübnanlı Dürzi | 388 | ||
FOTOĞRAF XXX | |||
Zahleli Hıristiyan Kadın | 391 | ||
Zgartalı Hıristiyan Kadın | 392 | ||
Lübnanlı Dürzi Kadın | 392 | ||
FOTOĞRAF XXXI | |||
Lübnan Dağlarının Bedevisi | 395 | ||
Lübnanlı Bedevi Kadını | 396 | ||
FOTOĞRAF XXXII | |||
Sam Yöresinden Fellah | 399 | ||
Sam Yöresinden Dürzi | 400 | ||
Urban Aşiretinden Göçebe Arap | 401 | ||
FOTOĞRAF XXXIII | |||
Sam Yöresinden Fellah Kadini | 402 | ||
Sam Yöresinden Dürzi Kadini | 405 | ||
Samli Hanim | 405 | ||
FOTOĞRAF XXXIV | |||
Belkalı Hıristiyan Sanatkâr | 406 | ||
Belkalı Sanatkârın Karısı | 409 | ||
Belka Yöresinden Müslüman Köylü Kadını | 409 | ||
FOTOĞRAF XXXV | |||
Belkalı Tüccar | 410 | ||
Belka Yöresinden Fellah | 413 | ||
Belkalı Müslüman Sanatkâr | 413 | ||
FOTOĞRAF XXXVI | |||
Kudüslü Musevi | 414 | ||
Kudüslü Musevi Kadın | 417 | ||
FOTOĞRAF XXXVII | |||
Kudüslü Arap Hanım | 418 | ||
Kudüs Yöresinden Fellah | 418 | ||
Kudüs Yöresinden Fellah Kadını | 421 | ||
BAĞDAT VİLAYETİ | 423 | ||
FOTOĞRAF XXXVIII | |||
Sammar Kabilesinden Arap | 430 | ||
Zübeyd Kabilesinden Arap | 430 | ||
Bağdatlı Müslüman Hanım | 433 | ||
HİCAZ, YEMEN VE TRABLUSGARP VİLAYETLERİ | 435 | ||
HİCAZ | 437 | ||
YEMEN | 439 | ||
TRABLUSGARP | 440 | ||
FOTOĞRAF XXXIX | |||
Mekkeli Din Bilgini | 445 | ||
Ceddedeli Erkek (Mekke Yöresi) | 446 | ||
Mekke Şerifi'nin Koruyucusu Baveri | 447 | ||
FOTOĞRAF XXL | |||
Harbli Kabil Arabı (Medine Yöresi) | 451 | ||
Harbli Kabil Arabının Karısı (Medine Yöresi) | 452 | ||
Ceddeleli Müslüman Kadın (Mekke Yöresi) | 452 | ||
FOTOĞRAF XXLI | |||
Hüdeydeli Din Bilgini | 455 | ||
Hüdeydeli Kentsoylu | 456 | ||
Sanalı Müslüman Hanım | 459 | ||
FOTOĞRAF XXLII | |||
Mokalı Tüccar | 459 | ||
Mekkeli Müslüman Hanım | 460 | ||
Trablusgarplı Mağribi Genç Kız | 461 |
Yerel giysi, bir diğer deyişle yerel kılık kıyafet ile takım elbise arasındaki esastan gelen farklılıklara dikkat etmenin gerekli olduğuna inanıyoruz. İkisinin de kullanım amacı aynıdır, giyenlerin örtünme gereksinimlerini karşılamak. Ancak ikinci tür giysinin, yani takım elbisenin hiç bir özelliği yöreye uyumu ve karakteristik niteliği yoktur, modanın kaprisine uyarak sürekli değişir. Yerel giysiler ise, gerek genel görünüş, gerekse kesim itibariyle değişmez, yalnızca kullanılan kumaşın pahalı veya ucuz, ek süslemelerin sade veya şatafatlı olmasına göre küçük değişiklikler söz konusu olabilir.
Bütün dünyada takım elbise, gittikçe bir üniforma niteliği kazanmakta ve yalnızca toplumun çeşitli sınıfları arasındaki ayrımları ortadan kaldırmakla kalmayıp, çeşitli uluslar arasındaki doğal ve töresel engellerin, bozulmayacak şekilde birbirinden ayırdığı sanılan farklılıklarını da silip atmaktadır.
Bunun aksine özel gereksinimlere, yörenin iklim koşullarına ve göreneklerine uygun olarak dikilen yerel giysiler, toplumsal ve etnografik araştırmalar için bitmez tükenmez bir bilgi kaynağı oluşturmakta ve bunun sonucu olarak büyük bir ilgiye konu olmaktadır.
Bu bağlamda yerel giysilerin kullanım amaçlarına uygunluğu heme göze çarpar. Örneğin kutup ülkelerinde yerel giysiler, soğuktan en iyi şekilde korunmak için, içi-dışı tüylü, kalın kürklerden yapılır. Soğuğun o kadar etkili olmadığı kuzey ülkelerinde ise yalnız dışları tüylü olan elbiseler giyilir. ve dıştaki tüyler bir süsleme çğesi görevi de görür. Daha sıcak ülkelere gidildikçe, ısı derecesine uygun olarak yerel giysilerde değişir. Kullanılan malzemeler ilk önce kalın çuhalar, keçe, keçi veya deve kılından dokunmuş sağlam kumaşlar iken, daha ılıman yörelerde pamuklu, ipekli, tül gibi gittikçe incelen kumaşlar olur, sonunda çok sıcak bölgelerde ise hiç bir şey giyilmez.
Bir başka açıdan olaya yaklaşılır ve toplumun her sınıfıının yerel giysilerine bakılırsa, üniforma şeklindeki birtakım elbiseye göre yerel giysilerin gerçekte, köylülerin, her meslekten işçilerin, orta sınıfın, hatta zenginlerin bile gereksinimlerine daha iyi yanıt verdiği kuşkusuzdur.
1873'de Halk Giysileri, koleksiyonumuzu oluşturmadan önce yerel giysilerin takım elbiselere olan üstünlüğünü pek hesaba katmamıştık. Koleksiyonu hazırlarken bir saka'nın, bir kayıkçı'nın, bir hamal'ın, bir Bulgar köylüsü'nün, bir Suriyeli ya da Arap şeyhi'in yerel giysisinin, içinde yaşadığı iklimin, yaptığı iş veya mesleğin, toplumda işgal ettiği konumun koşullarına nasıl mükemmel bir şekilde uyduğunu gördük.
Bu haliyle yerel giysilerin süreklilik içinde çeşitlilik diye tanımlanabilecek olayın en güzel ve en uygun örneği olduğu görülür. Ne süreklilik, ne de çeşitlilik sözcüğü takım elbiseye uygulanamaz, çünkü, her modanın kısa süren egemenliğinde o hiçbir değişikliğe uğramaz, tam anlamıyla ve heyecan uyandırmayan bir üniformadır. Altı ay veya büyük olasılıkla daha kısa bir süre sonra modası geçince, bir başkası onun yerine geçer ve eskisi kaybolur gider. Bunun sonucunda da, süreklilik söz konusu değildir.
Çok daha çağdaş diyebileceğimiz takım elbisenin yayılmasında belki, Avrupa toplumlarının şimdiye kadar pek bilinmeyen ahlaki bozukluğun görülmesinin az da olsa etkisi vardır ve onu tanımlamak için herşeye uyan bir sözcüğü kullanmak gerekecektir: düşkünlük, yani mevkiinin derecesinin düşmüş olması.
Yerel giysilerde benzer bir etki söz konusu değildir, aksine bu giysiler tartışılmayacak şekilde yararlıdır. Doğal olarak, yerel giysiler onları giyenlerde birlik ve beraberlik duygularını yaşatır. Örneğin Avrupa'da bile, orduların bazı seçkin birlikleri veya dini birlik ve loncalar, yerel giysiden başka bir şey olmayan özel üniformalarıyla birlik duygusunu canlı tutarlar.
Türkiye'deki işçi loncaları da (esnaf'lar), yerel giysilerin bu moral yükseltici etkisini göstermek açısından dikkate değer bir örnektir. Esnafların kendilerine özgü giysileri, karakterlerini oluşturan sağlam bir dayanışmayı, mesleki dürüstlüğü ve diğer meziyetleri zorunlu kılar.
Yerel giysilerin ilginç ve çekici yönlerini, pitoresk havalarını da unutmuyoruz. Birçokları için onları dikkate değer kılan en önemli öğe olan bu konu da, hiç şüphesiz bu giysilerin önemli üstünlüklerinden biridir.
Herşeye karşın diğer hususların okuyucunun gözünden kaçmasını istemiyoruz, çünkü bunlar da gerçeğin diğer bir yüzüdür.
Özetleyecek olursak bu önsözün amacı, yukarıda yazdıklarımızı kanıtlamak niyetiyle oluşturulan bu giysi örneklerinin yayınlanmasındaki gerekçeyi ve yayınlanma nedenlerini açıklamaktır. Bunun doğal sonucu olarak kitabın yalnız sanatçıların değil, özellikle iktisatçıların ve genel olarak da, toplum yapısında bulunan her türlü gelişmeyle ilgilenen herkesin ilgisini çekeceğini umuyoruz.
Bu eser, sanatçılara önemli bir malzeme kaynağı, modacılara ilginç ve öğretici bir esin kaynağı olacağı gibi, felsefeciler ve bilginler de bu kitapta sayısız yararlı düşünce ve verimli çalışma konusu bulacaklardır.
Okuyucuya kolaylık sağlamak için, bize daha doğal görünen coğrafi bir sıra izlemeyi uygun gördük.
Bu nedenla, bir ayağı Avrupa'da, bir ayağı Asya'da olan, Osmanlı İmparatorluğu'nun tam ortasında bulunan ve bizce en uygun başlangıç noktası olan İstanbul'dan işe başlıyoruz. Sonra bu başkente en yakın Avrupa vilayetlerinden geçerek, Avrupa Türkiye'sinin sınırlarına gelip, gezimize Asya kıyılarıyla devam edeceğiz ve eserimizin son bölümünü oluşturacak Afrika'ya doğru ilerleyeceğiz.