1891 yılında, Belçika'nın Balkanlar'daki konsolosluk görevlileri, çeşitli Balkan başkentlerindeki rahat çalışma ortamlarını bırakarak, taşra eyaletlerinde "araştırma gezileri" yapmak konusunda talimat aldılar ve iyi bir iş başardılar. Bu kitabın amacı, bu araştırmacılar ve aynı dönemde yaşayan kişilerin gözlemlerine dayanarak, Balkan topraklarının ekonomik deneyiminin bir karşılaştırmasını yapmak; ve bunları sonuca ulaştırıcı bir ekonomik mantık çerçevesine oturtmaktır. Yazarın mevcut tipolojilerinin geçerliliğine duyduğu kuşku nedeniyle, kitapta, bir (az) gelişmişlik teorisi kalıbına veriler yerleştirmekten uzak durularak, tümevarımcı yaklaşım mümkün olduğu kadar az kullanılmıştır.

"Balkanlar"ın hangi toprakları kapsadığı konusunda evrensel boyutta paylaşılabilecek net bir tanım olmamakla birlikte, bu araştırmamız doğrultusunda biz bu bölgeyi sayfa 39'da yer alan 1 no.lu haritada gösterilen alan olarak tanımlıyoruz. Bu topraklar, batı, güney ve doğuda denizle, kuzey de Sava ve Tuna ırmaklarının oluşturduğu hatla sınırlanmıştır. 1885-1912 yılları coğrafi hukuk sınırları itibariyle, söz konusu alan Bosna-Hersek, Karadağ, Sırbıstan, Bulgaristan ve -İstanbul dışta kalmak kaydıyla- Osmanlı Avrupası'nı içerir. Karpat bölgesinde kalan Romanya ise bu incelemenin dışında tutulmuştur.

İstatistiki bilgiler içeren tablolardan bazılarında, "Balkstat İstatistikleri" kaynakça olarak gösterilmiştir. Bunun nedeni, çoğu kez çeşitli düzeltmeler ve uyarlamalar yapılarak elde edilen verilerin kitapta çok fazla yer tutacağı düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Balkstat verileri, yazar tarafından diskete kaydedilerek Edinburgh Üniversitesi, Ekonomik ve sosyal Tarih Kürsüsü'nde muhafaza edilmektedir ve istendiğinde incelemeye açık tutulmaktadır.

Kitabın hazırlanmasında yardımları geçen, aydınlatıcı bilgi, yorum ve eleştirileriyle katkıda bulunan Ian Blanchard, John Lampe, Joel Halpern, Danica Miliç'e ve Cambridge için yapılan iç çalışmayı gözden geçiren Donald Quartet'e özellikle şükran borçluyuz. Ayrıca, ESCR ve İskoç Üniversiteleri Carneige Vakfı'na da mali destekleri için teşekkür ederiz.

Michael Palairet, 1800-1914 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu içinde yer alan ve daha sonra sırayla bağımsızlıklarına kavuşan Balkan devletlerinin kalkınma süreçlerini ve ekonomik yapılarını oldukça revizyonist bir bakış açışından incelemktedir. Yazar, ülkelerin ana dillerine dayalı birincil kaynaklara ağırlık vererek yaptığı çalışmada, ilginç bir tartışmayı da başlatmaktadır. Tarihsel çalışma, 19. yüzyıldan başlayarak bağımsızlıklarını kazanan Balkan ülkelerindeki ekonomik kalkınma sürecinin Osmanlı dönemine oranla daha düşük bir düzeyde gerçekleştiğini savunmaktadır. Balkan ülkelerindeki ekonomik gelişmeyi inceleme amaçlı bu ayrıntılı çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. 1790-1878 yıllarını kapsayan birinci bölümde Sırbıstan dışında kalan bölgelerin ekonomik, politik ve sosyal sınıfsal yapısı ve bunların birbiriyle olan etkileşimleri irdelenmektedir. İkinci bölüm ise Bulgaristan ve Bosna'nın Osmanlı yönetiminden çıktıkları 1878-1914 dönemini kapsmaktadır. Bu bölümde de yine aynı şekilde Balkanların ekonomik kalkınmaması karşılaştırılmalı olarak incelenmektedir. Palairet bu ilginç çalışmasının sonucunda Osmanlı yönetiminin, ekonomik kalkınmayı yavaşlatıcı bir faktör olmanın tam aksine, ekonomik gelişmeye daha fazla olanak tanıdığını kanıtlamayı başarmıştır.

600 yıllık Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili çalışmalar, olması gerekenin çok altındadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar imparatorluğun başarılı ya da başarısız olduğu alanlara ışık tutmaya başlamıştır. Bu günkü sorunlarımızın tanımı ve çözümü Osmanlı'da yatmaktadır. Ayrıca, Balkan ülkeleriyle ilişkilerimiz Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra büyük önem kazanmıştır. Bu ülkelerin 400 yıllık geçmişleri ile belgelerin öenmli bir bölümü de bizim için arşivlerimizdedir. "1800-1914 Balkan Ekonomileri" gerek Balkanlar'daki Osmanlı yönetimini ve gerekse bölgenin ekonomik ve toplumsal yapısını açık ve birbiriyle ilikili bir şekilde ortaya koymaktadır. Kitap, Balkanlar'ı ve Osmanlı'yı anlamak için okuyucunun zevkle okuyacağı doyurucu bir çalışma...

Bahri Yılmaz, Sabancı Üniversitesi